Фейк: «Археологиялық жәдігер Қытай өркениетінің тарихы ұзаққа бармайтынын дәлелдейді»
Әлеуметтік желілер мен мессенджерлерде пайдаланушылар жұмбақ сурет таратуда. Онда Қытай моласынан табылған тасқа айналған швейцариялық сағат бейнеленген екен. Хабарлама авторының айтуынша, 20 ғасырдағы жерлеу 15 ғасырдікі деп айтылуда. Бұл Қытайдың тарихы ғалымдар ойлағандай ежелгі емес дегенді білдіреді. Бұл өтірік.
Қытай – әлемдегі ең көне елдердің бірі. Алғашқы құл иеленуші мемлекеттер біздің заманымызға дейінгі 21 ғасырда пайда болған. Ал б.з. д. 221 жылы Цинь империясы құрылды. Бұл бірінші ірі орталықтандырылған мемлекет.
Қытайдың 3500 жылдық үздіксіз жазба тарихы бар. Серес – Қытайды гректер мен римдіктер осылай атаған. Еуропалықтар сауда мен Ұлы Жібек жолының арқасында Аспан асты елі туралы білген. Атақты саяхатшы Марко Поло 13 ғасырда бұл жерді Катай деп атаған. Көптеген археологиялық жәдігерлер де Қытайдың ғасырлық тарихынан сыр шертеді.
Хунань провинциясы адамзат өркениеті пайда болған алғашқы жерлердің бірі болып саналады. 2021 жылы бұл жерден ағаш құрылымның қалдықтары табылған. Салынған мерзімі – 4 700 жыл бұрын. Сол жылы Чжэнцзяху зиратынан археологтар ағаш жазуға тап болды. Жеті жүз иероглиф Цинь және Хань әулеттерінің билігіне қатысты кезеңді зерттеуге мүмкіндік береді (б.з. д. 221 – б. з. 220 ж.).
Басылымның авторы қателесіп отыр немесе Қытай тарихынан хабарсыз. Бірақ ол әлеуметтік желілер мен қастандықтар, қастандық теориялары мен жалған ғылыми ақпарат жарияланатын сайттарды мұқият қадағалайды. Тасқа айналған сағатың суреті 2008 жылдан бері интернет-порталдарда жарияланып келеді.
Оқиға былай болған. Археологтар мен журналистер Гуанси аймағындағы ежелгі қытай моласы туралы деректі фильм түсірген. Табыттың бетіндегі сазды тазалап жатқанда, швейцар сағатын тауып алады. Оның ішкі жағында Swiss деп жазылған. Сағат тілдері 10:06-ны көрсетіп тұрған. Жергілікті сарапшылар молаға 400 жыл бойы ешкім қол тигізбеген деп мәлімдеді. Қазба жұмыстары тоқтатылып, сарапшылар шақырылды.
Бұл ақпарат Желіде таралды. Барлығы бастапқы дереккөз ретінде 2000 жылы жаңалықтар ресурсы ретінде құрылған Ananova сайтына сілтеме жасады. Ananova танымал болмады, кейін оны сатып жібереді. Ол қазір хостинг қызметтерін ұсынатын компанияның веб-порталы.
Ал ежелгі молада тасқа айналған сағат туралы жаңалық сәтті шықты. Ерекше және таң қаларлық ғажайып дүниелерге құмар жандар бұл адамның уақытпен саяхаттау мүмкіндігінің дәлелі деп мәлімдеді. Айта кетейік, біз талдап жатқан жарияланым авторының сөзінше, ғалымдар мұны мойындаған. Бірақ ғылыми сайттардың ешқайсысында уақыт саяхатшыларының бар екендігі расталмайды.
Моладан табылған сағаттың суретіне қатысты сұраққа да жауап осы уақытқа дейін жоқ. Біреулер бұл Photoshop-та жасалған монтаж дейді. Мұны қабірде сағат қалдырған археологтардың әзілі деп санайтындар да бар. Қытайлық журналистердің пайымдауынша, адамдар 400 жыл бұрын сағат жасау өнерін меңгерген. Кейін ол ұмытылып кетеді. Сағат қабір тонаушынікі немесе оны біреу кездейсоқ жоғалтып алған, ал кеміргіштер оны тауып алып, ініне көміп тастаған деген теориялар да бар.
Жалпы, мола мен онда табылған заттар, экспедицияға қатысқан археологтар мен журналистер туралы сенімді ақпарат жоқ. Бұл жай ғана жалған ақпарат та болуы мүмкін.
