Фейк: «Атом энергиясы кез келген жағдайда экологияға зиян келтіреді»
Қазақстандықтар әлеуметтік желілер мен мессенджерлерде АЭС құрылысына алаңдаушылық білдіруде. Кейбіреулердің пікірінше, мұндай электр станциялары Қазақстан экологиясына орны толмас зиян келтіруі мүмкін.
Ауаның ластануы, соның салдарынан жаһандық климаттың өзгеруі қазіргі кездегі ең өткір мәселелердің бірі болып табылады. Жаһандық жылынудың басты себебі экономикада көмірсутекті энергия көздерін (көмір, газ, мұнай) кеңінен пайдалану, олар жанған кезде көмірқышқыл газы көп мөлшерде бөлінеді. Егер адамзат алдағы жиырма жылда лас энергия көздерін пайдалану тәсілін түбегейлі өзгертпесе, Жер нақты климаттық апатқа ұшырайды, бұл процесс декарбонизация деп те аталады. Декарбонизацияда күш біріктіру үшін 2016 жылы 175 ел климат жөніндегі Париж келісіміне қол қойды.
Келісімнің мақсаты 2020 жылдан бастап көмірқышқыл газдың шығарылуын азайту болып табылады.
Бұған бірінші кезекте көмірсутекпен жұмыс істейтін электр станцияларының санын айтарлықтай азайту арқылы қол жеткізуге болады. Бірақ мұны істеу өте қиын: планета халқының саны артып келеді, сонымен қатар энергия тұтыну да ұлғаюда. Жыл сайын бір адам қолданатын электр құрылғыларының саны өсуде. Ғалымдардың болжамдары бойынша, бұл көрсеткіш одан ары артады және 2023 жылға қарай пайдаланылатын құрылғылар саны Жер халқынан үш есе көп болады.
Демек, «лас» электр станцияларынан бас тарту мүмкін емес. Оның орнына оларды экологиялық таза заттармен алмастыру керек, олар жұмыс кезінде көмірқышқыл газын өте аз мөлшерде шығарады. Олардың қатарына гидроэлектростанциялар, күн және жел электр станциялары, АЭС кіреді.
Бірақ күн және жел электр станцияларының бір кемшілігі бар: олар ауа райына тәуелді, сондықтан тұрақты негізде тұрақты энергиямен қамтамасыз ете алмайды.
Бұл ретте, белгілі қазақстандық экономист Петр Своиктің пікірінше, бұл сын-қатерге АЭС құрылысы ең жақсы жауап болып табылады: «Екібастұз ГРЭС-2-ні кеңейтуді қайта бастау, сондай-ақ АЭС салуға арналған шартқа қол қойып, сонымен айналысу қажет. Осылайша, Қазақстан электр энергиясын уақытша өшіруді болдырмайды және Париж келісімі бойынша міндеттемелерді жақсы орындайды. Атом станциясы көмір өндірісінің бір бөлігін оңай көтере алады. Қыста, кейбір қиын жағдайларда көмір де, атом да толық қуатпен жұмыс істейді, басқа кезде көмір станцияларын баяулатуға, жөндеуге болады, ал негізгі жүктеме атомға түседі. Оның үстіне бәрі тиімді және сенімді болады».
Сонымен қатар, атом электр станциялары көмірқышқыл газын шығаруда еш кем емес, ауа райына тәуелді емес, берік және көп мөлшерде энергия өндіре алады.
Әрине, атом электр станцияларында пайдаланылған ядролық отын (ПЯО) қалады. Атом электр станциясын үнемі «толықтырып» отыру керек. Пайдаланылған отын реактордан алынады, ол сыртқа ағып кетуіне жол бермейтін арнайы контейнерлерге салынып, біраз уақыт су астында сақталады, содан кейін құрғақ қоймаға тасымалданады.
Дұрыс пайдаланылған ПЯО толығымен қауіпсіз. Сонымен қатар, мұндай пайдаланылған отынды жай ғана сақтауға болмайды, ол жаңа отын өндіру үшін құнды шикізат бола алады. Іс жүзінде қалдықтар – бұл арнайы жабдықталған қоймаларда соңғы мәрте оқшаулануға жататын ПЯО-ның кішкене бөлігі.
Сондай-ақ ғалымдар үнемі технологияны жетілдірумен айналысады. Мысалы, 2021 жылғы маусым айында бір алаңда тұйықталған ядролық отын циклын құруға бағытталған реактордың құрылысы басталды. ПЯО өңдеуден кейін рефабрикацияға (АЭС-та қайта пайдалану үшін жаңа отын дайындау) жіберіледі. Арнайы манипуляциялар кезінде отынның бір партиясын бірнеше рет қолдануға болады.
Осы жылдың желтоқсан айында Bloomberg ЕО атом және газ электр станцияларын экологиялық таза тізімге қосуға ниетті екенін хабарлады. ЕО ішкі нарығының басшысы Тьерри Бретон атап өткендей, «Атом энергиясы мен табиғи газ климаттық мақсаттарымызға жетуге көмектеседі. Сондықтан біз комиссияда ядролық энергетика мен табиғи газды қамтитын таксономияны ұсынамыз».
Жоғарыда айтылғандарды ескере отырып, атом электр станциялары дұрыс жұмыс істеген кезде ЖЭК-пен салыстырылатын экологияға ең аз зиян келтіреді, сонымен қатар жұмыс барысында адамдар мен жануарларға теріс әсерін тигізбейді және қалдықтарды аз қалдырады деп қорытынды жасауға болады. Бұған ірі қалалардың жанында орналасқан станциялар мысал бола алады. АҚШ-та реакторлардың елді мекендерден қандай қашықтықта орналасқанын көрсететін арнайы интерактивті карта жасалды. Оған сәйкес, үш АЭС Чикагоға, біреуі Майамиге, екіншісі Нью – Йоркке жақын орналасқан.
Атом электр станциясы Қазақстанда да болды. 1972 жылдан 1999 жылға дейін Ақтауда Маңғыстау атом энергокомбинатының басты объектісі болып табылатын және үлкен өңірді энергиямен қамтамасыз ететін БН-350 жылдам нейтрондардағы әлемдегі алғашқы атом реакторы жұмыс істеді. Бұл жылдар ішінде АЭС экологияға да, адамдарға да ешқандай зиян келтірген жоқ.
Демек, АЭС қалай болса да қоршаған ортаға зиян келтіреді деген пікір қате. Адамзат ядролық қалдықтарды табиғатқа зиян тигізбеуі үшін кәдеге жаратуды үйренді, сонымен қатар қазірдің өзінде жабық отын циклінің технологиясы әзірленуде, онда барлық дерлік пайдаланылған ядролық отынды АЭС қайта пайдалануға болады.
